در علم روانشناسی و مشاوره آسیب به حالت بیمارگونه اطلاق میشود که مانع عملکرد بهنجار فرد یا سیستم است آسیب شناسی به معنای بیماری شناسی و تشخیص آسیب های وارده بر فرد یا سیستم مورد بررسی قرار می‌گیرد آسیب شناسی فرایندی نظام‌مند برای بررسی و جمع آوری اطلاعات راجع به فرد یا سیستم است اینکه در علوم زیستی کاربرد گسترده ای دارد در علوم انسانی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد اصطلاح آسیب شناسی خانواده برای فرآیند مطالعه و بررسی آسیب‌ها و مشکلات خانواده به کار میرود
خانواده ممکن است با آسیب‌ها و مشکلات متعددی مانند تعارض زناشویی دلزدگی زناشویی خیانت تعارض والدین با فرزندان خشونت خانوادگی یا حتی متارکه و طلاق مواجه باشد هدف این است که دیدگاه های مختلف راجع به نحوه تشخیص و سنجش آسیب های موجود در عملکرد خانواده باید مورد بررسی قرار بگیرد
تعريف خانواده
برای هر یک از ما یادآور خاطرات احساسات و تجربیات منحصر به فرد است با آن که همه ما با مفهوم خانواده آشنا هستیم ولی تعریف خانواده و ساختار آن در فرهنگ های مختلف متفاوت است خانواده فاقد تعریف مشخص است برخی خانواده را شامل افرادی میدانند که با یکدیگر خویشاوندی تنی دارند برخی خانواده را شامل افرادی می دانند که با یکدیگر ارتباط عاطفی دارند و عده‌ای دیگر خانواده در آن مجموعه افراد در نظر می‌گیرند که در یک منزل یا یک محل زندگی می کنند با این حال انعطاف پذیر ترین تعریف خانواده را گروهی متشکل از دو یا چند نفر می دانند که از طریق تولد ازدواج فرزند خواندگی با یکدیگر مرتبط شده و در یک منزل زندگی می کنند
تامیلسون خانواده را مرکب از افرادی می داند که تاریخچه و سابقه مشترکی داشته با یکدیگر پیوند عاطفی دارند در اهداف و فعالیت‌های مشترک دخیل هستند و ممکن است پیش آورد باشند یا نباشند به هر حال ویژگی تمام روابط خانوادگی وابستگی روانشناختی و اجتماعی اعضای آن به یکدیگر است در طول زمان بین اعضای خانواده پیوند های قدرتمندی ایجاد می شود که از اهمیت زیادی برخوردار هستند خانواده خرده فرهنگی است که رابطه اعضای آن بر اساس جهان بینی اهداف و ادراکات مشترک شکل می گیرد از آنجایی که دلبستگی هیجانی عامل پیوند اعضای خانواده است روابط آنها بسیار عمیق است اعضای خانواده گذشته حال و آینده مشترکی دارند حتی اگر یکی از افراد در قید حیات نباشد یا مهاجرت کند باز هم عضوی از خانواده محسوب میشود خانواده مانند یک سیستم متحرک و پویا عمل میکند .حرکت هر عضو خانواده بر کل ساختار و مجموعه آن تأثیر می‌گذارد خانواده هسته ی گروه اجتماعی که جامعه روابط جنسی را تنها در حریم و چارچوب آن مجاز می‌داند و هسته آن متشکل از زن شوهر و فرزندان است و نه تنها تربیت اجتماعی فرزندان را •تامین میکند بلکه حامی و حافظ سنت های فرهنگی است.
•خانواده یک سیستم اجتماعی سازمان یافته است که دارای ویژگی های زیر می باشد.
•مجموعه قوانین مشخصی را برای خود باز می کند.
•برای هر یک از اعضای خانواده نقش هایی را مشخص کرده و به آن محول می کند.
•ساختار قدرت در آن سازماندهی شده است .
•اشکال ارتباطی آشکار و پنهان پیچیده و درهم تنیده ای دارد.
•راه های مشخصی را برای گفتگو و حل مسئله ایجاد می کند تا بتواند به طور موثر تكاليف متنوعي را که به عهده دارد انجام دهد.
•رابطه بین اعضای این خرده فرهنگ عمیق و چند لایه است ارتباط مبتنی بر سابقه تاریخی مشترک است .
•رابطه اعضای آن بر اساس جهان بینی اهداف و ادراکات مشترک شکل می گیرد.
مفهوم اسيب در خانواده
فرويد به تأثیر روابط خانوادگی بر شکل گیری ویژگی های فردی به خصوص رشد رفتار بیمارگونه اذعان داشت. فروید مشکلات بالینی را بر اساس روابط خانوادگی مفهوم‌سازی کرد از نظراو خانواده محیط و زمینه را فراهم می‌آورد که در آن طرح ها و اضطراب ها شکل می گیرد بدین ترتیب تلاش‌های درمانی او متوجه خانواده اصلی مراجعه بود
از نظر آدلر خود به تعامل فرد با جامعه از جمله خانواده اهمیت دارد به مفاهیمی چون علاقه اجتماعی حقارت و برتری را مطرح ساخت و معتقد بود که خانواده به عنوان نمونه کوچکی از جامعه محل پرورش علاقه اجتماعی استt
نگاه‌های متفاوت خانواده درمانی مفهوم اختلال نحوه بروز آن و شیره درمان را به اشکال مختلف مطرح کرده‌اند. اگر نگاهی به سیر تاریخی نظریه های مشاوره و خانواده درمانی نگاه کنیم که میبینیم علیت حلقوی جایگزین علیت خطی شده است. به عبارت دیگر این دیدگاه یک رویکرد به صورت یک طرفه باعث بروز مشکل می شود جای خود را به دیدگاه حلقوی داده است یعنی در هر خانواده اعضای خانواده همزمان برای یکدیگر و بر کل خانواده تاثیر دارند بدین ترتیب تشخیص سنتی که در آن آسیب ها با توجه به پویایی های فردی مشخص شده و به یک فرد برچسب زده میشود به سمت تشخیص سیستمی حرکت کرده است در تشخیص سیستمی کل سیستم خانواده مرکز توجه قرار می‌گیرد از این دیدگاه سنجش و تشخیص مناسب و دقیق باید کل سیستم خانواده را در بر گیرد و به جای آن که آسیب در اعماق ذهن و پویایی های درون فردی جستجوگر در گردد بر پویایی های ارتباطی سیستم و الگوها و سبک ها چهارچوب نظری خاصی دارند و بر اساس آن عوامل و متغیر هایی که شاخص ناکارآمد خانواده است را مشخص می‌کنند بنابراین رویکرد های مختلف از نظر مفهوم سازی شاخص های آسیب خانواده و نحوه سنجش آنها با یکدیگر تفاوت دارند با این وجود آسیب شناسی جز اصلی رویکرد های مختلف خانواده درمانی است.
خانواده سالم
غالباً طبیعی بودن به معنای آن است که مشکل خاصی نباشد وقتی طبیعی بودن به این صورت تعریف شود مفهومی خواهد بود که کاربرد زیادی ندارد در این معنا خانواده طبیعی خانواده‌ای است که برخی ویژگی ها را نداشته باشد بر این اساس نمی‌توان گفت که خانواده طبیعی چیست و چه ویژگی هایی دارد. بنابراین بهتر است به جای خانواده طبیعی از مفهوم خانواده سالم استفاده شود به طور کلی منظور از سلامت وضعیتی است که در آن فرد یا سیستم از ظرفیت بهینه برای انجام وظایف مهم و عملکرد موثر برخوردار است سلامت به وضعیت هنجار یا در حد متوسط اطلاق نمی‌شود درعوض سلامت به نبود عاشورا آشکار و وجود برخی عملکردهای ایده‌آل یا بهینه در طول زمان اشاره دارد بنابراین خانواده سالم الزامات طبیعی یا حتی فاقد ویژگی های منفی نیست بلکه ویژگی های مثبت را نیز نشان می‌دهد در یکی از اهداف فرایند سنجش تعیین سلامت سیستم خانواده عملکرد سالم و بهینه خانواده در پیش‌بینی خدا پیشینه خانواده درمانی مورد بحث قرار گرفته و بیشتر درمان مورد توجه بوده است. شش حیطه کلی نقش ها ابراز هیجانات فریت با بستگی متقابل قدرت ارتباط وزیر سیستم ها در عملکرد خانواده را مورد توجه قرار داده‌اند این محیط ها را می توان برای تعیین سلامت خانواده و عملکرد بهینه خانواده استفاده نمود.
اول:بهینه در نقش ها
• تمایزآشکار بین نقش های والدینی همسری و فرزندی.
.•نقش ها تحت تاثیر شرایط خاص مشترک و یا معکوس شده و تغییر می‌یابد. •نقش های جدید ایجاد شده و نقش های قدیمی تعدیل میشود.
• نقش های اعضای خانواده مکمل یکدیگرند.
• نقش ها از موقعیتی به موقعیت دیگر یا از عضو دیگر مشابه هستند.
•والدین در مراقبت از فرزندان با یکدیگر مشارکت دارند.
• نقش ها تحت تاثیر شرایط خاص مشترک یا محکوم شده و تغییر می‌یابد.
دوم :بهینه در ابراز وجود
هر خانواده آهنگ هیجانی خاصی دارد این آهنگ به میزان ابراز هیجان حساسیت و پاسخگویی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر بستگی دارد در بهترین حالت ابراز هیجانات به صورت زیر است:
•آهنگ هیجانی کلی خانواده مثبت است.
•اعضای خانواده به احساسات سایر اعضا حساس هستند قواعد ابراز هیجان واضح و مشخص است و ابراز هیجان خودجوش و خود انگیخته است .
•هیجانات مثبت و منفی هر دو ابراز می شوند.
•میزان ابراز هیجان بالاست و با خنده و شوخی و گرمی همراه است. •خصومت‌های آشکار و حل نشده وجود ندارد .
•خانواده بیان احساسات مختلف را تشویق کرده و تحمل آن را دارد.
سوم:بهینه در فردیت
•فردیت وابستگی به میزان خودمختاری یا فردیت هر یک از اعضای خانواده مربوط است به اینکه در فردیت عبارت است از:
هر یک از اعضا تفریحی و فعالیت‌های اجتماعی جداگانه دارد.
• برای خانواده در مورد مشکلات فردی صحبت کرده یکدیگر را درک کرده و از هم حمایت می‌کنند.
• در خانواده سیستم های ارزشی مختلف وجود دارد با این حال ارزش های اساسی و بنیادی و مورد مسائل جنسی مالی مذهب اخلاق کاری و تعهد خانوادگی وجود دارد.
• به جای رقابت همکاری ارزش خانوادگی است ارتباطات بین فردی با افراد غیر از خانواده تا وقتی مورد تایید است که برای خانواده مزاحمت ایجاد نکند. •اعضای خانواده مسئولیت احساس و رفتار خود را به عهده می‌گیرند.
• تفاوت عقاید در خانواده پذیرفته میشود و بحث اغلب به موافقت دوجانبه می‌انجامد.
چهارم :بهینه در قدرت
قدرت به معنای میزان نفوذ و کنترل اعضای خانواده است استفاده از قدرت و توزیع آن بر اعضای خانواده برای درک و تغییر الگوهای تعاملی ناکارآمد بسیار مهم است در حالت بهینه:
•همه اعضا در فرایند تصمیم گیری نقش دارند.
•در ابعاد مختلف زندگی خانوادگی اعضای خانواده یک رهبر را انتخاب کرده و دنبال روی یکدیگر هستند .
•قدرت در خانواده در زیر سیستم های والدینی متمرکز است.
• قواعد خانواده از طریق متقاعد کردن سریع اجبار و ایجاد طرح تعیین میشود.
• خشونت پذیرفته نمی شود خصومت عصبانیت و رفتار برون ریزی اندک است .
پنجم :بهینه در ارتباط
ارتباط به ارائه و درک اطلاعات کلامی و غیرکلامی بین اعضای خانواده اطلاق میشود ارتباط شامل مهارت های تبادل الگوهای اطلاعات بین افراد خانواده است در بهترین وضعیت:
• افراد خانواده اطلاعات زیادی را به یکدیگر رد و بدل می کند.
• پیام های کلامی و غیرکلامی با هم هماهنگ هستند.
• کمتر سکوت وجود دارد و در خانواده موضوع های متعددی مطرح میشود تعارض از طریق بحث حل میشود.
• آهنگ بسیاری از ارتباطات خانوادگی مثبت است .
•تمام اعضای خانواده ظرفیت استفاده از روش حل مسئله را دارند و منجر به حل بهینه تعارض میشود.
