جوانی و نواجوانی
دوره نوجوانی و جوانی از مهمترین و حساس ترین دوره های زندگی انسان است که باید با برنامه‌ریزی و هوشیاری دقیق و زمینه تعلیم و تربیت و مراقبت از آن ها اقدام کرد. توجه به تعلیم و تربیت نوجوانان و همچنین برقراری ارتباط صمیمانه و دوستان با آنان برخورد مناسب احترام و تکریم محبت پرهیز از تبعیض رعایت عدالت تغذیه بنیه علمی شناسایی و رشد استعدادهای نهفته آموزش و پرورش عواطف مذهبی تلاش برای آموختن آداب اجتماعی مهر ورزی به آنها و ده‌ها موضوع دیگر نکات ظریف و مهم و سرنوشت ساز ای است که اولیا و مربیان باید با هماهنگی و برنامه‌ریزی همسو با همکاری و همفکری آنها را در روابط خود با نوجوانان و جوانان در نظر بگیرند. سپری شدن دوره کودکی آغاز دوره نوجوانی به ورود به دوره جوانی بیانگر آن است که پسران و دختران با ورود به دوره سنی جدید با شرایط و ویژگی ها نیازها طرز فکر توانایی‌ها و مهارت‌های تازه روبرو شده و به دلیل تغییر موقعیت سنی به برخی از نیازها و ویژگی های قبلی خود بی رغبت می‌شوند و به جای آنها نیازهای جدیدی دارند که باید به دقت لحاظ شود.
دوران نوجوانی از مراحل بسیار مهم تحول شخصیت به شمار می‌رود که از دیرباز محور توجه بوده است نوجوانی یکی از دشوارترین تنش زا ترین و در عین حال هیجان انگیزترین دوره زندگی هم برای خود نوجوان و هم برای والدین و مربیان است در این دوره تغییراتی در جسم و روح نوجوان رخ می دهد که هر کدام به نوعی بر اثر اثر می گذارد گاهی این تغییرات شخصیت و منش او را به کلی دگرگون می سازد و در خلال این دوره لذت ناشی از استقلال خودمختاری صمیمیت خوش بینانه و امید به آینده از لذات جدیدی است که پیش از آن تجربه نشده اند.
با اینحال گلستان این دوره زندگی مصون از خطر آفات و سموم نیست شناخت جنبه های مهم روانی عقلانی جسمانی اخلاقی نوجوان این توانایی را به او می‌دهد که از بروز ناسازگاری های خاص این دوران جلوگیری می کند. در عصر ما دامنه این خطرها از مواد مخدر و بیماری های مقاربتی تا اختلالات اضطرابی افسردگی های خودکشی گرایانه و هواداری از گروه‌های سیاسی و دینی و حتی عضویت در آنها گسترده است رها شدن از گسترده دام چنین خطر هایی مثل این تلاش نوجوان و والدین و مربیان است از یک نوجوان و جوان باید از شیوه های کنترل و مراقبت از سلامت جسمانی و روانی خود آگاه باشند و با کش به جنبه های ارزنده وجود از خود را علیه خطرها واکسین کند و از سوی دیگر والدین و مربیان باید بیاموزند چگونه قضاوت ها و توانمندی های نوجوانان را ببینند
بلوغ
اصطلاح نوجوانی از کلمه لاتینadolescence به معنی رسیدن به بزرگسالی مشتق شده است. شروع آن با بلوغ است و با اهداف شدن مسئولیت های بزرگسالی پایان می یابد از این رو دوره بلوغ نوجوانی ممکن است در بعضی جوامع ابتدای کوتاه و در بعضی از جوامع پیشرفته طولانی تر باشد شروع آن با تغییرات سریع در انتظارات و توقعات جامعه از نوجوانان یا انتقال تدریجی از نقشه های قبلی به نقشه تازه همراه است. واژه بلوغ به اولین مرحله نوجوانی گفته میشود زمانی که بلوغ جنسی بارز می شود واضح تر بگوییم بلوغ با ازدیاد هورمون ها و تظاهرات آن آغاز میشود مانند بزرگ شدن تدریجی تخمدانها در زن و بیضه ها در مورد بلوغ جنسی اغلب با رشد سریع قد و وزن همراه است که به طور معمول چهار سال ادامه دارد .
سنین سنین نوجوانی و جوانی در دیدگاه نظریه های مختلف متفاوت است اما به طور معمول ۱۳ تا ۲۵ سالگی را شامل می شود. این دوره از نظر تربیت دوره نسبتاً دشوار زندگی و یکی از بحرانی ترین مراحل آن بوده و با بلوغ جنسی همراه است به بیان دیگر بلوغ جریانی است که زمینش از بدو تولد شروع و نوجوانی پایان بسیار طولانی و بسیار پیچیده آن است که همین زمان نوجوان هویت فردی خود را جدا از هویت خانوادگی پایه ریزی ریزی میکند.
سن بلوغ در محیط های مختلف عوامل متعددی از جمله عوامل زیستی اجتماعی و جغرافیایی در زمان پیدایش آن دخیل هستند از لحاظ بدنی سرعت ببر چقدر افزایش می یابد و دستگاه های تولید نفت خام نمی شود و غدد داخلی به ویژه هیپوفیز تیروئید غده های جنسی و غده های فوق کلیوی هورمون هایی را ترشح میکند ترشحات غده داخلی و فعالیت بیشتر بعضی از قدرت در مرحله رشد سریع عضلات و استخوان‌ها و اعضای داخلی بدن میشود همزمان با تحولات قبلی تحولات عواطف و احساسات نیز مانند تحولات بدن بدن نوجوان شکل جهش واقعی به خود می‌گیرد و عواطف و احساسات آتشین در درون آنها به وجود می آید و خلق و خوی آنها به کلی دگرگون می شود هوازدگی که قبل از ورود به طور طبیعی بین جسم و جان کودک وجود داشت به هم میخورد.
از لحاظ فکری دوره نوجوانی شروع دوره تفکر انتزاعی یا عملیات منطق صوری است در دوره کودکی کودک بر اساس عینی یاد و واقعیات عقل و استدلال میکند ولی در این دوره نوجوان عملیات ذهنی خود را وسعت می دهد و منطق عینی بر اساس فرضیات استنتاج آزمون جنبه‌های عملی ایده‌آل‌ها و حقیقت فرضیه ها و در قبال واقعیت خارجی و نظریه های دیگران می پردازد.
ا از طرف دیگر نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است انتقال از اخلاق دیگر پیرو به اخلاق خود پیرو دنیای بزرگسالان از نوجوانان که باهات تازه‌ای دارد از لحاظ مذهبی نوجوانی خواهد بر اساس تفکر و برهان عقلی و دلایل منطقی مطالب و مسائل مذهبی را بررسی و قبول کند احساس مذهبی دوره کودکی اش در نوجوانی دانش و در جوانی بینش مذهبی نیز اضافه میشود.
از لحاظ اجتماعی تحول نوجوان و جوان بستگی دارد به اینکه در چه شرایط اجتماعی اقتصادی و فرهنگی رشد کرده باشد زیرا محیط های اجتماعی در ساخت در ساخت فکری و شخصیتی آنها تاثیرات مختلفی به جای می‌گذارد. بنابراین تفاوت‌های فاحشی بین نوجوانان و جوانانی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند وجود دارد یعنی بازتاب های آنها به طور چشمگیری تحت تاثیر محیطی که در آن پرورش یافته اند تا جایی که حتی سازگاری نوجوانانی که در بافت های مختلف شهری رشد یافته اند با یکدیگر متفاوت است.
محیط های آزاد و باز نوعی رفتار را شکل می‌دهد و محیط‌های استبدادی و خفقان آور نوعی دیگر از رفتار را ایجاد میکند حتی هدفهای غایی از اجتماعات مختلف رفتار های مختلفی را در افراد بروز می دهد. علت اصلی بروز این گونه رفتارهای عجیب و غریب و تحریک کننده و خود مختار آنه نوجوان رسیدن به استقلال و کسب هویت شخصی است او می‌خواهد استقلال خویش را ثابت کند نوجوان به دنبال اثبات کردن یک هویت مستقل شخصی است از آنچه هست و قبول کردن خودش هر آنچه که هست کوتاه یا بلند شود یا زیبا دختر یا پسر بد قواره یا خوش قواره و این اثبات هویت و تداوم هویت شخصی در سازندگی شخصیت نوجوان نقش اساسی دارد.
نوجوانان و جوانان برخلاف کودکان به علت شخصیت تازه تولد یافته نشان پیوسته خود را در سطح بزرگسالان قرار می دهند اما در عین حال به علت دنیای جدیدی که در عمق وجودشان به تحرک در آمده است خود را به نحوی دیگر و متفاوت از آنها حس می‌کنند و آن وقت همانطور که باید می‌خواهند از حد بزرگسالان بزرگسالان نیز فراتر روند با تغییر دادن و اصلاح دنیا اعجاب آنها را برانگیزند.
کسب هویت
اگر بخواهیم مهمترین جنبه تحولی دوران نوجوانی را تعیین کنیم بیشتر متخصصان و صاحبنظران احتمالاً خواهند گفت نوجوانی دوره ای است که با شکل گیری و تثبیت هویت مشخص میشود این نظر مبتنی بر ایده های الیسون که نوجوانی را به مرحله پنجم از هشت مرحله رشد روانی اجتماعی انسان معرفی کرده است در طول دوره نوجوانی فر کشف میکند چه کسی هست در نتیجه در حالی که با چالش برقراری روابط صمیمانه با سایر افراد روبرو است به طرف مرحله بعدی حرکت می کند پژوهشگران با بهره‌گیری از پژوهش‌های فراتحلیل چندین عامل بسیار مهم تاثیرگذار بر هویت و تحت تاثیر کسب هویت را شناسایی کردند که عبارتند از :عزت نفس- اضطراب -منبع کنترل استبداد و خودکامگی- استدلال اخلاقی - رشد من- دلبستگی- صمیمیت و شمار دیگری از مولفه ها روان شناختی
